Rozwój dzieci ze spektrum autyzmu przebiega w inny sposób niż u ich neurotypowych rówieśników. Inaczej też okazują one emocje i przeżycia wewnętrzne. Nie zawsze jest to sposób akceptowany społecznie i może być związany okazywaniem przez nie agresji. Jak dorośli mogą reagować i wspierać dziecko w takich sytuacjach? W tym artykule zamieszczono praktyczne rady jak możemy wyciszyć dziecko ze spektrum autyzmu oraz jakie działania podjąć by im zapobiegać.
Dzieci ze spektrum autyzmu wbrew mitom,nie wyróżniają się wyglądem spośród rówieśników. Rodzice i opiekunowie tych dzieci często stykają się ze stresującymi sytuacjami, w których dzieci wybuchają złością i agresją np. na nieoczekiwane zmiany. Trudno jest przewidzieć, jak dana sytuacja wpłynie na dziecko. W miejscach publicznych rodzice dzieci ze spektrum muszą także stawić czoło osądowi osób postronnym i ich nie wspierającym komentarzom. Osoby te często nie rozumieją, że zachowanie dziecka spowodowane jest zdiagnozowanym spektrum autyzmu, a nie na przykład, złym wychowaniem. Stres spowodowany wybuchem agresji dziecka, brak wsparcia innych potęguje poczucie bezradności. Co można zrobić w takiej sytuacji? W tym artykule omówiono sposoby na uspokojenie dziecka z autyzmem, aby lepiej radzić sobie z sytuacjami agresji. Przedstawione techniki i porady reagowania na agresywne zachowania dzieci ze spektrum autyzmu z pewnością pomogą w życiu codziennym.
Jak się objawia agresja u dziecka autystycznego?
Agresja to zachowania w formie słownej lub fizycznej mające na celu wyrządzenie krzywdy drugiej osobie lub czasem jest ona skierowana wobec samego siebie.
Agresja u dziecka z autyzmem może przybierać formę agresji fizycznej (szczypanie, machanie rękami, uderzanie rękami lub nogami), werbalnej (krzyk, wykrzykiwanie słów lub zdań), także manipulacji. Może być ona też skierowana wobec własnej osoby (autoagresja) lub innych osób i rzeczy.
“Dzieci ze spektrum autyzmu reagują agresją na to, co powoduje u nich dyskomfort. Czasem może chodzić o czynniki, których można trudno się domyśleć (np. wraz z przyjściem jesieni dziecko nie może już nosić sandałów, które tak lubi).Zachowania agresywne mogą być niebezpieczne dla dziecka i jego otoczenia. Dlatego ważne jest to co robimy na co dzień, jak rozmawiamy z dzieckiem i jak sami okazujemy emocje. Nasze zachowanie jest także wzorem tego jak okazywać trudne emocje (np. smutek, złość).” – doradza mgr Emilia Płecha.
Przyczyny agresji u dzieci ze spektrum autyzmu
Zanim podejmiemy jakiekolwiek działania należy dobrze poznać dziecko i jego styl życia, preferencje, to co wzbudza w nim niepokój i złość.
Trudne zachowania mogą być wynikiem nadmiaru bodźców różnego pochodzenia (światło, dźwięk, dotyk – nieodpowiednie faktury tkanin lub metki od ubrań), zaskoczenie nieznaną sytuacją, zaburzenie rytmu dnia lub rytuału. W tej kwestii indywidualne podejście do dziecka jest kluczowe.
Następnie warto pomyśleć jakie jeszcze czynniki stresogenne mają najczęstszy wpływ na nasze dziecko. Czy możemy coś zrobić aby zminimalizować ich występowanie? Jak wiadomo, w życiu nie zawsze mamy wpływ na to, aby zapewnić w pełni dziecku preferowane przez niego warunki środowiskowe. Dobrze jest zastanowić się nad tym, co próbuje wyegzekwować dziecko poprzez swoją agresję? Bardzo prawdopodobne, że nie potrafi wyrazić, że odczuwa ból lub dyskomfort. W innej sytuacji może próbować wymusić na rodzicu złamanie zasad lub uchylenie zakazu. Potrzeba dużo rozeznania ze strony dorosłych.
Możemy jednak zadbać o to żeby było coś, co łagodzi odczuwany przez dziecko dyskomfort. Warto robić notatki opisujące warunki panujące przed wybuchem agresji, w jej trakcie oraz co wyciszyło dziecko. Pomoże to zobaczyć co możemy zrobić, żeby takie sytuacje się nie powtarzały lub występowały znacznie rzadziej.
Na koniec warto wspomnieć, że należy realistycznie patrzeć na kwestię dostosowywania otoczenia do potrzeb i możliwości dziecka ze spektrum autyzmu. Niestety, nie zawsze uda nam się sprostać temu zadaniu w pełni, bo po prostu może być to niemożliwe. Zawsze jednak możemy załagodzić sytuację i pomóc w ten sposób dziecku.
Jak zapobiegać agresji?
O czym warto pamiętać podejmując działania profilaktyczne? Oto kilka ważnych kwestii według mgr Emilii Płechy, która od 12 lat pracuje z dziećmi ze spektrum autyzmu:
- Skutecznym sposobem jest dbanie o dobrostan dziecka poprzez trzymanie się rytmu dnia. Odpowiednio dobrana dieta, być może wykluczająca niektóre produkty (zwłaszcza cukier i produkty wysokoprzetworzone) pomaga w utrzymaniu dobrego samopoczucia dziecka.
- Niekiedy konieczne jest przeanalizowanie na jaką terapię uczęszcza dziecko i jak wygląda rozkład zajęć w tygodniu. Przeciążenie dodatkowymi zajęciami i terapiami także nie sprzyja wyciszeniu układu nerwowego dziecka.
- Wybuchy agresji i złości mogą być objawem niektórych zaburzeń psychicznych, a to z kolei może wymagać leczenia farmakologicznego. Dlatego warto skonsultować się z psychiatrą dziecięcym, który jako specjalista najlepiej doradzi jakie działania należy podjąć lub jakie leczenie wdrożyć.
- Czasem może się okazać, że coś dolegało dziecku przez długi czas, a z powodu niskiego poziomu komunikacji nie mogło nam o tym powiedzieć i w wyniku takiego bólu i frustracji wybuchało autoagresją lub agresją.
To jedynie kilka z wielu czynników, które należy wziąć pod uwagę analizując stan zdrowia i samopoczucia dziecka. A co w sytuacji, gdy dziecko nadal przejawia agresję?
Jak reagować na agresję dziecka autystycznego?
Niestety, nie zawsze jesteśmy w stanie wykluczyć wszystkie czynniki stresogenne w środowisku naszego dziecka. Życie jest dalekie od stałości i niespodziewane sytuacje i bodźce mogą triggerowane zachowania trudne dziecka w postaci agresji lub autoagresji.
Nasza reakcja zależy od tego w jakim stopniu dziecko rozumie wypowiedzi i zachowanie drugiej osoby. O czym pamiętać?
- Należy dostosować swoje zachowanie i komunikaty adekwatnie do poziomu komunikacji dziecka.
- Dobrze jest przybrać postawę umożliwiającą znalezienie się na wysokości twarzy dziecka.
- Komunikat powinien być prosty i wypowiedziany w takim tempie, aby był dla dziecka łatwy do zrozumienia.
- Nie podnosimy głosu ani nie okazujemy wzburzenia, zdenerwowania ani zniecierpliwienia. Dzieci ze spektrum autyzmu świetnie odczuwają emocje kryjące się za naszymi słowami i zachowaniem.
- Akceptacja stanów emocjonalnych dziecka jest najlepszym prezentem od jego opiekunów. Nie akceptujemy natomiast zachowań, które mogą być niebezpieczne dla dziecka lub jego otoczenia.
- Jeśli dziecko jest bardzo poruszone, rozzłoszczone lub sfrustrowane, dobrze jest, gdy przeczekamy ten czas aby podjąć na spokojnie rozmowę na temat zaistniałej sytuacji. Dziecko pod wpływem silnych emocji może nie rozumieć i nie słuchać komunikatów innych osób.
Jak reagować kiedy niespodziewanie dziecko manifestuje trudne zachowanie w formie agresji? - Dbamy o bezpieczeństwo dziecka i otoczenia – reagujemy jak najszybciej i usuwamy przedmioty, o które mogłoby uderzyć się dziecko lub przedmioty, którymi mogłoby rzucić.
- Jeśli sytuacja ma miejsce w miejscu publicznym, w klasie lub sali, oceniamy sytuację i staramy się przejść z dzieckiem w miejsce, w którym będzie mu łatwiej wyciszyć się.
- Najważniejsze jest to, aby towarzyszyć dziecku w tak niełatwej dla niego sytuacji (może to oznaczać po prostu przebywanie z dzieckiem w tym samym otoczeniu lub dostarczając mu komunikatów, bodźców które go uspokajają).
- Nasza postawa w trakcie takiej sytuacji może mieć bardzo duży wpływ na jej przebieg, powinno się nie okazywać zdenerwowania lub zniecierpliwienia, które mogą eskalować agresję i niepokój u dziecka.
Agresja u dzieci z autyzmem – pomocne terapie
Niezależnie od poziomu funkcjonowania dziecka są działania, których podjęcie może wpłynąć korzystnie na samopoczucie dziecka i jego zachowanie. Obecnie dostępne są różne metody terapii indywidualnej i grupowej, które pomagają dziecku w rozwijaniu umiejętności językowych i komunikacyjnych.
- Terapeuci Metody Krakowskiej świetnie orientują się w tym jak rozwijanie języka odbija się na rozumieniu sytuacji społecznych. Wiedzą, że rozwój poznawczy wpływa na poprawę komunikacji dziecka. To z kolei przekłada się na lepsze rozumienie sytuacji i umiejętność rozumienia swoich emocji. Dzięki temu wiedzą i uczą się jak wyrazić swoje uczucia i potrzeby. Wiąże się to z intensywną pracą, ale jest to warte wysiłku. To, co uda się wypracować podczas terapii, będzie z dzieckiem przez resztę jego życia.
- Terapia umiejętności społecznych (TUS) to zajęcia grupowe, podczas których dziecko w praktyce uczy się zachowań społecznych oraz okazywania emocji w sposób akceptowany społecznie.
- Terapia psychologiczna dzieci komunikujących się werbalnie lub za pomocą komunikacji alternatywnej, pomaga dzieciom i ich opiekunom rozpoznać schematy zachowań prowadzących do występowania trudnych zachowań.
Wykwalifikowani specjaliści mogą wytłumaczyć mechanizmy stojące za agresywnymi zachowaniami dziecka ze spektrum autyzmu oraz doradzić jak postępować w takiej sytuacji..
Jak reagować na agresję dziecka autystycznego – klucz do sukcesu
Zidentyfikowanie czynników wywołujących złość i agresję dziecka z pewnością wymaga uważności i obiektywnej obserwacji. Każde dziecko rozwija się odmiennie i ma różną wrażliwość na bodźce oraz potrzeby. Pamiętajmy, że zachowania trudne, w tym zachowania agresywne, są tylko “czubkiem góry lodowej”. To znaczy, że powinniśmy skupiać się nie tylko na objawach, ale spojrzeć ponad zachowania, aby dotrzeć do źródła trudności. Często agresja jest sposobem zakomunikowania przez dziecko potrzeb, sprzeciwu lub bólu. Indywidualne podejście do dziecka jest kluczem do sukcesu. Poznawanie siebie i świata jest utrudnione dla dzieci ze spektrum autyzmu, ale nie jest niemożliwe. Nikt nie jest samotną wyspą, chociaż czasem może z pozoru wydawać się, że nie potrzebuje nikogo. Wspólnie z dzieckiem możemy pomóc dziecku udać się w podróż ku drugiemu człowiekowi.
